طرز فکر آگوستین در دفاعیات

آگوستین کیست؟

«آئورلیوس آگوستین» در سال 354 میلادی همزمان با پادشاهی «بهرام گور» در ایران در شهر «تاگاسه» در الجزایر امروزی بدنیا آمد.[1] در آن زمان این شهر جزو ایالت «نومیدیه»  از توابع امپراطوری روم بود.[2] پدر آگوستین ایماندار نبود اما مادرش «مونیکا» زنی ایماندار بود.[3] در جوانی خانواده­اش او را به شهر «کارتاژ» فرستادند تا تحصیل کند.[4] به گفته خودش در جوانی اهل عیاشی بود.[5] آگوستین بدون ازدواج سیزده سال با زنی زندگی کرد.[6] او بعدها با فلسفه آشنا گردید، اما خیلی نگذشته بود که با مانَویت که تلفیقی از ایمان مسیحی و کیش زرتشتی و قائل به ثنویت بود آشنا گردید و جذب آن شد.[7] اما در ادامه به این نتیجه رسید که مانویت همان اندازه که به سوالات زیادی پاسخ می دهد، سوالات بی پاسخ دیگری نیز مطرح می سازد.[8]

در سال 386 زمانی که مقام استادی علم بیان را در شهر «میلان» داشت توسط خواندن قسمتی از رساله رومیان (13: 13 و 14) به مسیح ایمان آورد و به وسیله «آمبروز» (از پدران کلیسا) تعمید گرفت.[9] بعد از آن با دیگر مسیحیان زندگی خود را وقف مطالعه و تحقیق و زندگی رهبانی کرد.[10] در سال 388 کشیش شهر «هیپو» در شمال افریقا شد و در سال 396 اُسقف شد[11] و تا زمان مرگش در سال 430 در همین مقام باقی ماند.[12] از آنجایی که او اُسقف شهری در افریقا بود مجبور شد با جنبش دوناتیستها که در شمال افریقا فعال بودند و موجودیت کلیسای کاتولیک را تهدید می کردند مقابله کند.[13] از آنجایی که خود روزی مذهب مانَوی را پیروی می کرد شروع به نوشتن بر علیه مانَوی­ها کرد و بین سالهای 387 تا 400 سیزده اثر بر علیه آنها نوشت.[14] بعدها شخصی به نام «پلاگیوس» بدعتی به وجود آورد و او مجبور شد با آن نیز مقابله کند.[15]

مانویت

مانوی ها اعتقاد داشتند که انسان اراده آزاد ندارد.[16] اما آگوستین با این عقیده به مقابله پرداخت. آگوستین معتقد بود که گناه به وسیله خدا در ازل به وجود نیامده، او معتقد بود که انسان اراده آزاد دارد و در نتیجه سوء استفاده از این اراده آزاد، گناه و شرّ را به وجود آورده است.[17] او معتقد بود که انسان دارای اختیار است و تحت جبر نیست، بنابراین باید مسئولیت اعمال خود را بپذیرد.[18] تمام این مفاهیم در کتاب «انتخاب اراده آزاد» توضیح داده شده است. در این کتاب آگوستین اعتقاد به اراده کاملا آزاد انسان دارد.

دوناتیستها

در سال 312 و زمان دستگذاری اسقف شهر کارتاژ انشقاقی در کلیسا به وجود آمد.[19] عده ایی از اعضای «کلیسای شهیدان» معتقد بودند که کسانی که در زمان جفا به ایمان مسیحی وفادار نمانده­اند نباید برای مقامهای کلیسایی دستگذاری شوند.[20] زمانی که آگوستین به مقام اسقفی رسید دوناتیستها در افریقا وضعیت مطلوبی داشتند.[21] آگوستین معتقد بود که کلیسا کاتولیک یا جهانی است، در صورتی که دوناتیستها در گناهِ انشقاق در کلیسا اسیر هستند و در افریقا محدود می­باشند، و چون این کار بر خلاف روحِ محبت است، بنابراین آنان فاقد روح­القدس می باشند.[22]. او معتقد بود که دوناتیستها به دلیل جدا ماندن از کلیسای جهانی کاتولیک، مسیحیان واقعی نیستند.[23]

آگوستین زمانی که بر علیه دوناتیستها می نوشت آموزه “کلیسای نامرئی” را مطرح ساخت و آن را بسط داد، او معتقد بود که بین کلیسای مرئی (ساختمان و سازمان ظاهری) و کلیسای نامرئی (مجموعه مسیحیان واقعی) تفاوت وجود دارد و کلیسای نامرئی کاملاً در کلیسای کاتولیک وجود دارد و غیر از آن نیست، و چون دوناتیستها عضو کلیسای کاتولیک نیستند، بنابراین بدعتگذار بوده و استفاده از زور نیز بر علیه آنها جایز است. او از قدرت خود استفاده کرد و خشونت را بر علیه دوناتیستها بکار گرفت.[24] دیدگاه او بعدها توجیهی شد برای تفتیش عقاید در قرون وسطی.[25]

پلاگیوس

«پلاگیوس» (نام اصلی مورگان) راهبی اهل انگلستان بود که در سال 400 به رُم آمد.[26] او معتقد بود که انسان صرفاً با تکیه بر تعالیم الهی و تقلید از عیسی مسیح و بدون دریافت کمک از خدا میتواند زندگی پاک و بدون گناه داشته باشد.[27] او معتقد بود گناه «آدم» تاثیری در انجام گناه توسط انسانها ندارد.[28]  و مردم از قدرت تشخیص خطا برخوردار هستند.[29] در سال 411 آگوستین از خطر پلاگیانیسم آگاه شد و با این آموزه به مخالفت پرداخت.[30]

آگوستین که پیشتر و در زمان مخالفت با مانوی­ها معتقد بود که شخص بی ایمان می تواند توسط ارادۀ خودش و توسط ایمان و بدون دریافت هیچ کمکی اولین قدم را برای بازگشت به سوی خدا بردارد، در مبارزه با پلاگیانیسم به این نتیجه رسید که ایمان نیز عطایی از طرف خداست، به عبارتی فیض خداست که عمل می کند و شخص ایمان می آورد و نجات می یابد. او به این آیه اشاره می کرد: «جز آنچه که از دیگران گرفته‌ای چه داری؟» (اول قرنتیان 7:4) او معتقد بود که فیض، به همگان داده نمی­شود و در نتیجه همه ایمان نمی آورند. بعد از این درک بود که آگوستین کتاب «اعترافات» را نوشت که در آن به همین موضوع می پردازد که بدون فیض خدا، نجات ممکن نیست. عقاید پلاگیوس در شورای 431 اَفسس رد شد اما عقاید آگوستین نیز مورد قبول واقع نشد، تا اینکه سرانجام در سال 529 در شورای «اورانژ» با کمی تعدیل پذیرفته شد.[31]

در دفاعیات سالهای نخست ایمان آگوستین اثری از آموزه فیض و پیش برگزیدگی دیده نمی­شود، اما بعد از بیست سال مناظره و مبارزه با پلاگیوس او به این نتیجه رسید و این آموزه را بسط داده و تشریح کرد که همۀ انسانها در «آدم» بودند و گناه کردند و همه، حتی کودکان نیز گناهکار محسوب می شوند. انسان دارای مسئولیت و آزادی است که آنچه را میخواهد اراده کند، اما او آزاد نیست که آنچه را که باید بخواهد اراده کند.[32]

در مخالفت با بت­ پرستان رُم

            آگوستین اثر بزرگ خود به نام «شهر خدا» را در دفاع از ایمان مسیحی و مخالفت با بُت­پرستان رومی نوشت. در سال 410 شهر رُم توسط «آلاریک» غارت شد[33] و بت­پرستان معتقد بودند که برگشتن از خدایان رومی باعث این فاجعه شده و خدایان رومی، از امپراطوری رو برگردانده اند، و از زمانی که روم مسیحی شده رو به زوال نهاده است. اما آگوستین با نوشتن این کتاب بیان می کند که «خدا صاحب تاریخ است و رویدادها را به سوی یک انتها هدایت می کند.»[34] آگوستین دوازده قرن قبل از «دکارت» موضوع «شک دستوری» را در این کتاب مطرح کرده است.[35]

کلام آخر

آگوستین در آثارش، مسیحیت را با فلسفه آشتی داد. او مکتب نوافلاطونی (عقاید فلوطین) را با عقاید مسیحی هماهنگ کرد.[36] از آغاز مسیحیت به دلیل وجود عقاید ناستیکی کلیسا مخالف پیوند این دو با هم بود. پولس می نویسد: «با خبر باشید که کسی شما را نرباید به فلسفه و مکر باطل، بر حسب تقلید مردم و بر حسب اصول دنیوی نه بر حسب مسیح،» (کولسیان 8:2) همینطور ترتولیان می گوید: «آتن را با اورشلیم چه کار و آکادمی را با کلیسا چه نسبتی است؟» اما زمانی که به دوران آگوستین می رسیم به یک نقطه عطف بر میخوریم. بعد از او فلسفه جایگاه خودش را در مسیحیت پیدا کرد. البته این برداشت که آگوستین کلاً فلسفه را وارد مسیحیت کرد صحیح نیست. او در کتاب شهر خدا می نویسد: «برخی از آنان (فیلسوفان) می گویند یک جهان وجود دارد و برخی دیگر می گویند جهان های بی شمار، برخی می گویند این جهان آغازی دارد و برخی دیگر می گویند نه،» به این ترتیب میبینیم که او با شک به فلسفه می نگرد اما برای تبیین بعضی از آموزه های مسیحی از فلسفه کمک می گیرد. آگوستین برخی عقاید اشتباه مانند «برزخ» را نیز وارد عقاید مسیحی کرد.[37] با بررسی آثار آگوستین میتوانیم به روند رو به رشد تفکر او در فلسفه و آموزه های مسیحی  پی ببریم. اما متاسفانه آثار زیادی از آگوستین به فارسی ترجمه نشده و منابع در این زمینه بسیار محدود می باشد.

نویسنده: رامین باقری

منابع

اسمیتون، دانلد دی. آرمان رشدی. کلیسا: از پنطیکاست تا اصلاحات. انتشارات ایلام 2018

استراترن، پل. شهرام حمزه ای. آشنایی با آگوستین قدیس. انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385

قدیس، آگوستین. حسین توفیقی. شهر خدا. انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، چاپ چهارم 1398

قدیس، آگوستین. سایه میثمی.  اعترافات قدیس آگوستین. انتشارات پژوهش و نشر سهروردی، چاپ سوم 1381

کتاب مقدس. از ترجمه مژده. انتشارات انجمن کتاب مقدس ایران. 2012

کرنز، ارل ای. آرمان رشدی. سرگذشت مسحیت در طول تاریخ. انتشارات ایلام 2018

لین، تونی. روبرت آسوریان. تاریخ تفکر مسیحی. انتشارات فرزان چاپ پنجم 1396

https://sites.google.com/site/manichaeanstudies/manichaean-glossary  پژوهشهای مانوی

[1] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 80

[2] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 17

[3] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 80

[4] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 20

[5] آگوستین، اعترافات قدیس آگوستین، انتشارات پژوهش و نشر سهروردی، چاپ سوم 1381، فصل سوم

[6] دانلد دی اسمیتون، کلیسا: از پنطیکاست تا اصلاحات، انتشارات ایلام، 2018 ص 172

[7] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 21

[8] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 80

[9] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 20

[10] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 82

[11] دانلد دی اسمیتون، کلیسا: از پنطیکاست تا اصلاحات، انتشارات ایلام، 2018 ص 173

[12] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 83

[13] همان منبع، ص83

[14] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 82

[15] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 35

[16] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 82

[17] همان منبع، ص 83

[18] همان منبع، ص 83

[19] همان منبع، ص 83

[20] دانلد دی اسمیتون، کلیسا: از پنطیکاست تا اصلاحات، انتشارات ایلام، 2018 ص 121

[21] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 83

[22] همان منبع، ص 84

[23] دانلد دی اسمیتون، کلیسا: از پنطیکاست تا اصلاحات، انتشارات ایلام، 2018 ص 173

[24] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 84

[25] همان منبع، ص 84

[26] ارل ای کرنز، سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ، انتشارات ایلام، 2018،  ص 138

[27] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 85

[28] همان منبع، ص 85

[29] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 35

[30] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 85

[31] ارل ای کرنز، سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ، انتشارات ایلام، 2018،  ص 139

[32] تونی لین، تاریخ تفکر، انتشارات فرزان، چاپ پنجم 1396، ص 87

[33] ارل ای کرنز، سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ، انتشارات ایلام، 2018،  ص 150

[34] دانلد دی اسمیتون، کلیسا: از پنطیکاست تا اصلاحات، انتشارات ایلام، 2018 ص 173

[35] آگوستین، شهر خدا، انتشارات ادیان و مذاهب، 1398، مقدمه مترجم ص 14

[36] پل استراترن، آشنایی با آگوستین قدیس، انتشارات نشر مرکز، چاپ دوم 1385، ص 30

[37] ارل ای کرنز، سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ، انتشارات ایلام، 2018،  ص 152